معرق چوب

امروزه تابلوهای زیبای معرق که ساخته ی دست استادان این هنر کهن ایرانی است ، زینت بخش دیوار خانه ها و سایر مکان ها شده است .اجرای این کار نیاز به دقت و ظرافت زیادی دارد و هر چه  قدر دقت و ذوق و سلیقه ی استاد معرق کار بیش تر باشد  ، شاهکاری خلق خواهد شد که چشم هر بیننده ای را ساعت ها مجذوب خود می نماید.

تعریف معرق

معانی لغوی معرق : کلمه معرق ( م ع ر ق ) که در بعضی مواقع به غلط به جای کلمه ی مرقع استفاده می شود ، از ریشه ی ( عرق ) و از مصدر جاری بودن می باشد . از آنجا که در نما یا عناصر این هنر چیزی جاری نیست ، بنابراین نمی توان این معنا را چندان منطقی و مرتبط دانست . این کلمه در حقیقت مرقع ( م ر ق ع ) است که آن نیز عربی و از ریشه ی ( رقع ) یعنی تکه تکه می باشد . بنابراین این نوع معنی ، به نظر صحیح تر می آید ، زیرا آین هنر از قطعات یا تکه هایی تشکیل شده است که در کنار هم قرار گرفته اند و آن را به وجود آورده اند.

معنی اصطلاحی معرق :

هر هنری که بخش اساسی ترکیب فنی و هنری آن از قطعات کنار هم چیده شده تشکیل شده باشد ، نوعی معرق کاری است .در این مورد می توان به معرق کاشی ، معرق آجر ، معرق چوب ، معرق چرم (معروف به سوخت) و ... اشاره نمود که در هر یک از این رشته ها قطعاتی از مصالح مختلف به شکل های خاص در کنار هم قرار می گیرند تا آن اثر هنری خلق شود.

معنی اصطلاحی معرق چوب :

معرق چوب ، جزء تزئینات الحاقی چوبی به شمار می رود ، زیرا قطعات تشکیل دهنده ی آن بر روی یک زیر ساخت ( اسکلت کار) اضافه می شوند.

در هنر معرق چوب قطعات اصلی که قسمت عمده ی آن را چوب ها تشکیل می دهند، به صورت هم سطح بر اساس یک طرح اصلی در کنار هم قرار می گیرند تا ترکیب مورد نظر ایجاد شود .

هنر معرق چوب نوعی تزئین چند تکه ی هم سطح و الحاقی است که در آن قطعاتی مطابق با قسمت بندی های طرح اولیه از لایه های ضخامت چوبی و گاهی غیر چوبی آماده و سپس این قطعات بر اساس همان طرح یر روی یک زیر ساخت ، تثبیت می شوند.

روش های معرق چوب

مهم ترین روش های معرق چوب عبارتند از : معرق روی چوب و معرق داخل چوب .

این روش ها به دو گروه کلی تقسیم می شوند :

گروه اول : شامل روش های رویه کوبی ، زمینه ی چوب ، روکش و رزین دار می باشد که به معرق روی چوب معروف است ، زیرا در آنها همه ی قطعات بر روی یک زمینه یا زیر ساخت قرار می گیرند.

گروه دوم : شامل روش های جایگزینی و نازک کار ی می باشد  که به معرق داخل چوب معروف است ، زیرا در آنها همه ی قطعات در داخل محل های کنده کاری شده در سطح زمینه تعبیه می شوند یا می نشینند. 

مواد مورد استفاده در معرق چوب :

الف) چوب ها

1-  نوع فرآورده ی مصرفی 

در بخش تزئینی معرق چوب ، فرآورده های مستقیم وضایعات چوب قابل استفاده هستند . از آنجا که یک معرق چوب از قطعات کوچک و بزرگ چوبی تشکیل می شود ، بنابراین معرق کاران سعی می کنند برای  برش قطعات مورد نیاز خود فرآورده های مستقیم مثل الوار وتخته را که در اندازه و شکل های استاندارد و بزرگ وجود دارند و همچنین فرآورده های ضایعاتی مثل تکه چوب های دور ریز نجاری ها وچوب بری ها ، ضایعات چوب بری باغ ها ، بیشه ها ، جنگل ها  و حتی قسمت هایی   از درخت مثل ریشه ها ، کنده ها و گره ها را که در اندازه ها و اشکال مختلف موجودند ، به صورت توام جمع آوری نمایند .

2- گونه های درختان مورد استفاده در معرق  

از میان کلیه ی گونه های درختان ، موارد زیر برای معرق کاری مناسب تر هستند :

 

    1- آماده سازی ، شکل و اندازه ی چوب مورد استفاده در معرق 

چوب های مصرفی برای شیوه های مختلف معرق چوب باید دارای ضخامتی در حدود 3 میلی متر باشند که به آن لایه های چوبی می گویند.

ب) فلزات :

در معرق چوب گاهی علاوه بر چوب از فلزات نیز استفاده می شود که کاربرد فلزات در معرق باید به جا باشد و میزان استفاده از آنها به نحوی باشد که زیبایی قطعات چوبی را در چشم بیننده تحت تاثیر قرار ندهد.در معرق از فلزاتی مانند مس ، برنج ، آلومینیوم و گاهی طلا و نقره استفاده می شود .

ج) مصالح حیوانی :

استفاده از قطعاتی که استخوان ها ، صدف ها و عاج فیل ساخته می شوند ، بر میزان زیبایی کار معرق می افزایند .

د) پلیمر ها :

امروزه استفاده از برخی مواد مصنوعی از جنس اکریلیک و پلی استر به جای مواد طبیعی مرسوم شده است .کاربرد این پلیمرها گاهی به خاطر ایجاد تنوع رنگ و گاهی نیز به خاطر مشابه سازی مصالح کمیابی مانند عاج می باشد . این مصالح در صورتی که بجا و به مقدار حساب شده به کار روند ، لطمه ای به ارزش هنری معرق نمی زنند ، ولی در هر صورت از ارزش فنی آن می کاهند .

ه) میخ :

میخ های ریز معروف به میخ سایه و سیاه بنفش که دارای نوک بسیار باریک هستند و بلندی آنها به حدود 5 میلی متر می رسد ، برای نگهداری موقت قطعات معرق بر روی زیر ساخت به کار می روند .

و) چسب ها :

قدیمی ترین چسب به کار رفته در معرق سریش گیاهی می باشد . این چسب که از ریشه و ساقه ی گیاهی به همین نام به دست می آید ، در آب حل می شود و دوام چندانی در برابر فشار و رطوبت ندارد ، به همین دلیل امروزه به ندرت از آن استفاده می شود .

چسب دیگری که مصرف آن از دیر باز در هنر های چوبی رایج است ، سریشم حیوانی  نام دارد ، این چسب از غضروف و رباط و امعا و احشای حیوانات به دست می آید . سریشم به صورت تکه های جامد در بازار عرضه می شود . این چسب در آب گرم حالت خمیری و چسبنده پیدا می کند و می توان در همان حالت آن را به کار برد.   در حال حاضر به طور عمده از چسب سفید چوب در کار معرق استفاده می شود که به آن چسب سرد یا چسب نجاری نیز می گویند . این چسب ماده ای شیمیایی است که در مجاورت هوا خشک می شود ، ولی گرما نیز به سرعت سفت شدن آن کمک می کند

ابزار و وسایل مورد استفاده در ساخت معرق چوب

الف ) ابزار های نشانه گذاری

ب) کمان اره

ج) آچار چوبی ساده ( مشتی )

د ) تیغه ی کمان اره

ه) کمانگیر

و ) تیزک( پنس)

ز) چکش سبک حدود 50 یا 100 گرمی

ح)گیره ی دستی

ط) چوب سای و سنباده

ی )ابزار برش الگو : قیچی و تیغه ی موکت بر (کاتر)و تیغه ی بیستوری ( تیغ جراحی )

 

 

    1- آماده سازی ، شکل و اندازه ی چوب مورد استفاده در معرق

چوب های مصرفی برای شیوه های مختلف معرق چوب باید دارای ضخامتی در حدود 3 میلی متر باشند که به آن لایه های چوبی می گویند.

ب) فلزات :

در معرق چوب گاهی علاوه بر چوب از فلزات نیز استفاده می شود که کاربرد فلزات در معرق باید به جا باشد و میزان استفاده از آنها به نحوی باشد که زیبایی قطعات چوبی را در چشم بیننده تحت تاثیر قرار ندهد.در معرق از فلزاتی مانند مس ، برنج ، آلومینیوم و گاهی طلا و نقره استفاده می شود .

ج) مصالح حیوانی :

استفاده از قطعاتی که استخوان ها ، صدف ها و عاج فیل ساخته می شوند ، بر میزان زیبایی کار معرق می افزایند .

د) پلیمر ها :

امروزه استفاده از برخی مواد مصنوعی از جنس اکریلیک و پلی استر به جای مواد طبیعی مرسوم شده است .کاربرد این پلیمرها گاهی به خاطر ایجاد تنوع رنگ و گاهی نیز به خاطر مشابه سازی مصالح کمیابی مانند عاج می باشد . این مصالح در صورتی که بجا و به مقدار حساب شده به کار روند ، لطمه ای به ارزش هنری معرق نمی زنند ، ولی در هر صورت از ارزش فنی آن می کاهند .

ه) میخ :

میخ های ریز معروف به میخ سایه و سیاه بنفش که دارای نوک بسیار باریک هستند و بلندی آنها به حدود 5 میلی متر می رسد ، برای نگهداری موقت قطعات معرق بر روی زیر ساخت به کار می روند .

و) چسب ها :

قدیمی ترین چسب به کار رفته در معرق سریش گیاهی می باشد . این چسب که از ریشه و ساقه ی گیاهی به همین نام به دست می آید ، در آب حل می شود و دوام چندانی در برابر فشار و رطوبت ندارد ، به همین دلیل امروزه به ندرت از آن استفاده می شود .

چسب دیگری که مصرف آن از دیر باز در هنر های چوبی رایج است ، سریشم حیوانی  نام دارد ، این چسب از غضروف و رباط و امعا و احشای حیوانات به دست می آید . سریشم به صورت تکه های جامد در بازار عرضه می شود . این چسب در آب گرم حالت خمیری و چسبنده پیدا می کند و می توان در همان حالت آن را به کار برد.   در حال حاضر به طور عمده از چسب سفید چوب در کار معرق استفاده می شود که به آن چسب سرد یا چسب نجاری نیز می گویند . این چسب ماده ای شیمیایی است که در مجاورت هوا خشک می شود ، ولی گرما نیز به سرعت سفت شدن آن کمک می کند

ابزار و وسایل مورد استفاده در ساخت معرق چوب

الف ) ابزار های نشانه گذاری

ب) کمان اره

ج) آچار چوبی ساده ( مشتی )

د ) تیغه ی کمان اره

ه) کمانگیر

و ) تیزک( پنس)

ز) چکش سبک حدود 50 یا 100 گرمی

ح)گیره ی دستی

ط) چوب سای و سنباده

ی )ابزار برش الگو : قیچی و تیغه ی موکت بر (کاتر)و تیغه ی بیستوری ( تیغ جراحی )

 

    1- آماده سازی ، شکل و اندازه ی چوب مورد استفاده در معرق

چوب های مصرفی برای شیوه های مختلف معرق چوب باید دارای ضخامتی در حدود 3 میلی متر باشند که به آن لایه های چوبی می گویند.

ب) فلزات :

در معرق چوب گاهی علاوه بر چوب از فلزات نیز استفاده می شود که کاربرد فلزات در معرق باید به جا باشد و میزان استفاده از آنها به نحوی باشد که زیبایی قطعات چوبی را در چشم بیننده تحت تاثیر قرار ندهد.در معرق از فلزاتی مانند مس ، برنج ، آلومینیوم و گاهی طلا و نقره استفاده می شود .

ج) مصالح حیوانی :

استفاده از قطعاتی که استخوان ها ، صدف ها و عاج فیل ساخته می شوند ، بر میزان زیبایی کار معرق می افزایند .

د) پلیمر ها :

امروزه استفاده از برخی مواد مصنوعی از جنس اکریلیک و پلی استر به جای مواد طبیعی مرسوم شده است .کاربرد این پلیمرها گاهی به خاطر ایجاد تنوع رنگ و گاهی نیز به خاطر مشابه سازی مصالح کمیابی مانند عاج می باشد . این مصالح در صورتی که بجا و به مقدار حساب شده به کار روند ، لطمه ای به ارزش هنری معرق نمی زنند ، ولی در هر صورت از ارزش فنی آن می کاهند .

ه) میخ :

میخ های ریز معروف به میخ سایه و سیاه بنفش که دارای نوک بسیار باریک هستند و بلندی آنها به حدود 5 میلی متر می رسد ، برای نگهداری موقت قطعات معرق بر روی زیر ساخت به کار می روند .

و) چسب ها :

قدیمی ترین چسب به کار رفته در معرق سریش گیاهی می باشد . این چسب که از ریشه و ساقه ی گیاهی به همین نام به دست می آید ، در آب حل می شود و دوام چندانی در برابر فشار و رطوبت ندارد ، به همین دلیل امروزه به ندرت از آن استفاده می شود .

چسب دیگری که مصرف آن از دیر باز در هنر های چوبی رایج است ، سریشم حیوانی  نام دارد ، این چسب از غضروف و رباط و امعا و احشای حیوانات به دست می آید . سریشم به صورت تکه های جامد در بازار عرضه می شود . این چسب در آب گرم حالت خمیری و چسبنده پیدا می کند و می توان در همان حالت آن را به کار برد.   در حال حاضر به طور عمده از چسب سفید چوب در کار معرق استفاده می شود که به آن چسب سرد یا چسب نجاری نیز می گویند . این چسب ماده ای شیمیایی است که در مجاورت هوا خشک می شود ، ولی گرما نیز به سرعت سفت شدن آن کمک می کند

ابزار و وسایل مورد استفاده در ساخت معرق چوب

الف ) ابزار های نشانه گذاری

ب) کمان اره

ج) آچار چوبی ساده ( مشتی )

د ) تیغه ی کمان اره

ه) کمانگیر

و ) تیزک( پنس)

ز) چکش سبک حدود 50 یا 100 گرمی

ح)گیره ی دستی

ط) چوب سای و سنباده

ی )ابزار برش الگو : قیچی و تیغه ی موکت بر (کاتر)و تیغه ی بیستوری ( تیغ جراحی )

زیر ساخت های معرق

روش های اجرایی زیرساخت :

الف )زیر ساخت های تخته ای تابلو :

این روش ، ساده ترین روش در طراحی زیر ساخت تابلو است و برای تابلوهای کوچک و متوسط و کلیه ی شیوه های معرق به ویژه جایگزینی ، به کار می رود . برای ساخت این زیر ساخت کافی است یک تخته ی صاف و سالم را که ضخامتی در حدود 1تا 3 سانتی متر ( بستگی به وسعت کادر ) دارد ، به شکل و اندازه ی کادر مورد نظر دوربری نمایید.

ب) زیر ساخت های تخته لایه ای تابلو :

تخته لایه ها برای زیر ساخت تابلو مطمئن تر هستند ، زیرا امکان تابیدگی و ترک بر داشتن در آنها کمتر است . برای اجرای زیر ساخت تابلوهای کوچک و متوسط ، در کلیه ی شیوه های معرق به جز جایگزینی ، می توان از تخته لایه ها استفاده کرد.برای زیر ساخت تابلوهایی به اندازه ی کوچک ، یک تخته ی هفت لایه به ضخامت 12 میلی متر کافی است و فقط لازم است آن را به اندازه و شکل مورد نظر دوربری کنید .

ج) زیر ساخت های کلافی تابلو :

این زیر ساخت معمولا برای تابلوهایی به اندازه ی متوسط و بزرگ و برای کلیه ی شیوه های معرق به جز جایگزینی استفاده می شود .در این روش ابتدا یک کلاف محکم به شکل و اندازه ی مورد نظر ساخته می شود و سپس پشت و روی آن سه لایی چسبانده می شود .

اصول برشکاری معرق :  

1-  برش به طور دقیق در مسیر مورد نظر انجام خواهد شد .

    2- کناره ی هر قطعه ی بریده شده بر سطح رویی آن قطعه عمود خواهد بود.

    3- قطعات بریده شده بدون فاصله در کنار هم چفت می شوند.

    4- کمان اره و تیغه ، استهلاک کمتری خواهند داشت .

    5- سر و صدا و گرد و خاک کمتری ایجاد خواهد شد.

مهم ترین اصول برشکاری معرق  :

1- وضعیت برشکار در هنگام برش

    2- چگونگی بستن تیغه ی اره در کمان اره

    3- طرز گرفتن کمان اره

    4- وضعیت قرار گرفتن قطعه ی در حال برش

    5- روش اره کشی

نظرات شما عزیزان:

برچسب‌ها: معرق,